Yoga Mudra: મુદ્રાઓ કેટલા પ્રકારની હોય છે ? પતંજલિથી તેમને કરવાની યોગ્ય રીત અને ફાયદા

યોગ એ ફક્ત શરીરને વાળવાની અથવા શ્વાસ લેવાની ક્રિયા નથી. તે એક ઊંડું વિજ્ઞાન છે, જે આપણા શરીર, મન અને આત્માને સંતુલનમાં લાવવાનું કામ કરે છે. યોગની એક ખાસ અને અસરકારક પદ્ધતિ હસ્ત મુદ્રા છે. એટલે કે, આંગળીઓ અને હાથથી બનાવેલા ખાસ આકાર, જે શરીરની ઉર્જાને સંતુલિત કરે છે. મુદ્રાઓ સરળ લાગે છે, પરંતુ તેમની અસર ખૂબ ઊંડી છે. તે આપણા શરીરની ઉર્જા, ચેતા, હોર્મોન્સ અને મનને અસર કરે છે. તમે તેને એક પ્રકારની ઉર્જા ઉપચાર પણ કહી શકો છો. જ્યારે વ્યક્તિ નિયમિતપણે આ મુદ્રાઓ કરે છે, ત્યારે શરીરમાં સકારાત્મક ફેરફારો આવવા લાગે છે અને અનેક રોગોથી પણ રાહત મળે છે.

પ્રાચીન યોગ ગ્રંથો અને પતંજલિ યોગસૂત્ર તેમજ બાબા રામદેવના પુસ્તક “ઇટ્સ ફિલોસોફી એન્ડ પ્રેક્ટિસ” માં કહેવામાં આવ્યું છે કે આ મુદ્રાઓ માત્ર શારીરિક સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક નથી, પરંતુ માનસિક શાંતિ અને સ્વ-વિકાસમાં પણ મદદ કરે છે. બાબા રામદેવના મતે, આપણું શરીર પાંચ તત્વો, અગ્નિ, પાણી, વાયુ, પૃથ્વી અને આકાશથી બનેલું છે. જ્યારે આ તત્વોમાં અસંતુલન હોય છે, ત્યારે શરીરમાં રોગો થવા લાગે છે. પરંતુ આ અસંતુલનને મુદ્રાઓ દ્વારા સુધારી શકાય છે. તો ચાલો જાણીએ કે મુદ્રાના કેટલા પ્રકાર છે અને તેને કરવાની યોગ્ય રીત કઈ છે, જેનાથી શરીરને ફાયદો થાય છે.

મુદ્રા શું છે?

યોગ અને આયુર્વેદમાં “મુદ્રા” નું વિશેષ મહત્વ છે. સરળ ભાષામાં, મુદ્રા એ હાથ અથવા શરીરની એક ખાસ પ્રકારની સ્થિતિ છે, જે મન, શરીર અને ઉર્જા વચ્ચે સંતુલન બનાવવામાં મદદ કરે છે. આપણા શરીરની આંગળીઓના છેડા પર વિવિધ ઉર્જા કેન્દ્રો (નાડીઓ) હોય છે, અને જ્યારે આપણે તેમને એક ખાસ રીતે એકસાથે રાખીએ છીએ, ત્યારે તે શરીરની અંદર ઉર્જાના પ્રવાહને સંતુલિત કરે છે. આ પ્રક્રિયા માત્ર માનસિક શાંતિ જ નહીં પરંતુ શારીરિક રોગોમાં પણ ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે.

મુદ્રાઓ કેટલા પ્રકારની છે?

જોકે મુદ્રાઓ ઘણા પ્રકારની છે, પરંતુ આજે અમે તમને 5 હાથ મુદ્રાઓ વિશે જણાવીશું, જેમાં જ્ઞાન મુદ્રા, વાયુ મુદ્રા, પ્રાણ મુદ્રા, સૂર્ય મુદ્રા અને લિંગ મુદ્રાનો સમાવેશ થાય છે. યોગ શાસ્ત્રમાં, હાથ મુદ્રાઓને ખૂબ જ અસરકારક તકનીકો માનવામાં આવે છે જે શરીરની ઉર્જાને નિયંત્રિત અને સંતુલિત કરે છે. આ મુદ્રાઓ ફક્ત હાથની આંગળીઓને ખાસ રીતે જોડવાની પ્રથા નથી, પરંતુ તે આપણા શરીર, મન અને આત્માને સંતુલિત કરવાની પણ એક તકનીક છે. ચાલો આ મુદ્રાઓ વિશે વિગતવાર જાણીએ.

1. જ્ઞાન મુદ્રા

આ કરવા માટે, તમારી તર્જની અને અંગૂઠાને હળવાશથી જોડો. અન્ય ત્રણ આંગળીઓને સીધી રાખો. તમારી આંખો બંધ કરો અને સામાન્ય રીતે શ્વાસ લો. આ મુદ્રા કરવાથી એકાગ્રતામાં સુધારો થાય છે અને નકારાત્મક વિચારો પણ દૂર થાય છે. મનને તેજ કરવામાં પણ તે ફાયદાકારક છે. જો બાળકો નિયમિતપણે આ કરે છે, તો તેઓ બુદ્ધિશાળી બને છે. આમ કરવાથી ગુસ્સા પર પણ નિયંત્રણ મેળવી શકાય છે. જો તમે વધુ સારા પરિણામો ઇચ્છતા હો, તો તમે જ્ઞાન મુદ્રા કર્યા પછી પ્રાણ મુદ્રા કરી શકો છો.

2. વાયુ મુદ્રા

આ કરવા માટે, તમારી તર્જની આંગળીને વાળો અને તેને અંગૂઠાના પાયા પર રાખો. અંગૂઠાથી તર્જનીને હળવેથી દબાવો. બાકીની આંગળીઓ સીધી હોવી જોઈએ. આ મુદ્રા બંને હાથથી બનાવો અને તેને ઘૂંટણ પર રાખો. આ મુદ્રા ગેસ, સંધિવા, સાંધાના દુખાવા જેવી વાટ સંબંધિત સમસ્યાઓમાં રાહત આપે છે. જો તમને તમારી ગરદન અને કરોડરજ્જુમાં દુખાવો હોય, તો તમે આ મુદ્રા કરી શકો છો. આ મુદ્રા રક્ત પરિભ્રમણ વધારવામાં પણ મદદ કરે છે. જો કે, તે નિયમિતપણે કરવી પડે છે. ઉપરાંત, વાત ઓછી થાય ત્યારે આ મુદ્રા બંધ કરવી જોઈએ.

3. પ્રાણ મુદ્રા

પ્રાણ મુદ્રા કરવા માટે, અંગૂઠાને રિંગ આંગળી અને નાની આંગળીથી જોડો. તર્જની અને મધ્યમ આંગળીઓને સીધી રાખો. ઉપરાંત, આ મુદ્રા બંને હાથથી બનાવો અને તેને ઘૂંટણ પર રાખો. આ મુદ્રાઓ શરીરને સક્રિય, સ્વસ્થ અને ઉર્જાવાન બનાવે છે. તેમનો અભ્યાસ આંખોની સમસ્યાઓ દૂર કરવામાં અને દૃષ્ટિ સુધારવામાં મદદરૂપ થાય છે. તે શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિમાં પણ વધારો કરે છે, જે રોગો સામે લડવાની શક્તિ આપે છે. તમને જણાવી દઈએ કે, આ મુદ્રાઓ શરીરમાં વિટામિન્સની ઉણપ દૂર કરે છે અને થાક દૂર કરે છે. તે ભૂખ અને તરસને નિયંત્રિત કરે છે, તેથી તમે લાંબા ઉપવાસ દરમિયાન તે કરી શકો છો. આ કરવાથી ઝડપથી ઊંઘ આવવામાં પણ મદદ મળે છે.

4. સૂર્ય મુદ્રા

સૂર્ય મુદ્રા પણ ખૂબ ફાયદાકારક છે. આ કરવા માટે, અનામિકા આંગળીને વાળો અને તેને અંગૂઠાથી હળવેથી દબાવો અને બાકીની આંગળીઓ સીધી રાખો. આ પછી, આ મુદ્રા બંને હાથથી બનાવો અને તેને ઘૂંટણ પર રાખો. હવે તેના ફાયદાઓ વિશે વાત કરીએ તો, તે કરવાથી વજન ઘટાડવામાં મદદ મળે છે. ઉપરાંત, તે કરવાથી શરીરની ગરમી ઓછી થાય છે જે પાચનમાં સુધારો કરે છે. ઉપરાંત, તે તણાવ દૂર કરવામાં, શરીરની શક્તિ વધારવામાં અને શરીરમાંથી કોલેસ્ટ્રોલ દૂર કરવામાં અસરકારક છે. આ મુદ્રા કરવાથી લીવર અને ડાયાબિટીસની સમસ્યાઓથી પણ રાહત મળે છે.

નોંધ: આ મુદ્રા નબળા કે દુર્બળ વ્યક્તિઓએ ન કરવી જોઈએ. ઉપરાંત, ઉનાળાની ઋતુમાં તેનો ઉપયોગ લાંબા સમય સુધી ન કરવો જોઈએ, કારણ કે તે શરીરમાં ગરમી વધારે છે. લાંબા સમય સુધી આમ કરવાથી શરીરમાં થાક, બળતરા અથવા ગરમી સંબંધિત અન્ય સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.

5. લિંગ મુદ્રા

લિંગ મુદ્રા કરતી વખતે, તમારે બંને હાથની આંગળીઓને ફસાવવાની હોય છે. ડાબા હાથના અંગૂઠાને ઉપર રાખો અને તેને જમણા હાથની મુઠ્ઠીથી ઘેરી લો. છાતી પાસે મુદ્રા બનાવો અને સીધા બેસો. આમ કરવાથી શરીરની આંતરિક ઊર્જા વધે છે. આ મુદ્રા શરદી, અસ્થમા, ઉધરસ, સાઇનસ, લકવો અને લો બ્લડ પ્રેશર જેવી સમસ્યાઓમાં ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે. તે શરીરમાં ફસાયેલા લાળને સૂકવવામાં મદદ કરે છે, જેનાથી શ્વાસ લેવામાં તકલીફમાં રાહત મળે છે.

નોંધ:  આ મુદ્રા કરતી વખતે, શરીરમાં ઊર્જા વધે છે, તેથી વ્યક્તિએ પૂરતા પ્રમાણમાં પાણી, ફળોના રસ, ઘી અને દૂધનું સેવન કરવું જોઈએ, જેથી શરીર સંતુલિત રહે. ધ્યાનમાં રાખો કે આ મુદ્રાનો અભ્યાસ ખૂબ લાંબા સમય સુધી સતત ન કરવો જોઈએ, નહીં તો શરીરમાં વધુ પડતી ગરમી ઉત્પન્ન થઈ શકે છે.