Knowledge: જાણો, કોણ છે અદાલતોમાં જોવા મળતી ‘ન્યાયની દેવી’, શું છે એક હાથમાં ત્રાજવા અને બીજા હાથમાં તલવારનો અર્થ
લેડી જસ્ટિસ એટલે કે હાથમાં ત્રાજવા અને તલવાર ધરાવતી અને આંખે પાટા બાંધેલી ન્યાયની દેવીને (Lady Justice Statue) ન્યાય પ્રણાલીમાં નૈતિકતાના પ્રતીક તરીકે ગણવામાં આવે છે.
Lady Justice Statue: દેશ ચલાવવા માટે બંધારણ બનાવવામાં આવ્યું છે. તેવી જ રીતે શાંતિ અને ન્યાય માટે કાયદો છે. તમે નાનપણથી જ તેના વિશે સાંભળ્યું હશે. જ્યારે પોલીસ ચોરી, લૂંટ, હુમલો, રેપ, હત્યા વગેરે જેવા તમામ ગુનાઓમાં આરોપીની ધરપકડ કરે છે, ત્યારે કાયદાની સમાન કલમો હેઠળ કેસ નોંધે છે અને પછી અદાલતોમાં કાયદા હેઠળ જ સજા આપવામાં આવે છે. કોર્ટમાં તમે આંખે પાટા બાંધેલી મહિલાની પ્રતિમા જોઈ હશે! એવું પણ કહેવાય છે કે કાયદો આંધળો છે! આ મહિલાના એક હાથમાં ત્રાજવા અને બીજા હાથમાં તલવાર છે. શું તમે આ બધા વિશે જાણો છો?
આ કોની મૂર્તિ છે?.... આ મૂર્તિને 'લેડી જસ્ટિસની પ્રતિમા" (Lady Justice) કહેવામાં આવે છે, જેનો ઉલ્લેખ ઇજિપ્તની (Egypt) દેવી માટ અને ગ્રીક દેવી થેમિસ અને ડાઇક અથવા ડાઇસ તરીકે થાય છે. માટને ઇજિપ્તની સંવાદિતા, ન્યાય, કાયદો અને શાંતિની વિચારધારાનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. જ્યારે થેમિસ ગ્રીસમાં સત્ય અને કાયદો અને વ્યવસ્થાનું પ્રતીક છે, ત્યારે ડાઇક ન્યાય અને નૈતિક વ્યવસ્થાનું પ્રતીક છે. રોમન દંતકથાઓમાં જસ્ટિસિયાને ન્યાયની દેવી તરીકે ગણવામાં આવે છે. આ વિભાવનાઓમાંથી લેડી જસ્ટિસનો ખ્યાલ સમય સાથે વિકસિત થયો.
દંતકથા અનુસાર ડિકી ઝિયસની પુત્રી હતી અને તે મનુષ્યો સાથે ન્યાય કરતી હતી. વૈદિક સંસ્કૃતિમાં રસને દ્યોસ એટલે કે પ્રકાશ અને જ્ઞાનના દેવતા એટલે કે બૃહસ્પતિ કહેવામાં આવે છે. ડિકીની રોમન સમકક્ષ દેવી જસ્ટીસિયા હતી. જેને આંખે પાટા બાંધીને દર્શાવવામાં આવ્યા છે. લેડી જસ્ટિસ (Lady Justice) એટલે કે હાથમાં ત્રાજવા અને તલવાર ધરાવતી અને આંખે પાટા બાંધેલી ન્યાયની દેવી ન્યાય પ્રણાલીમાં નૈતિકતાનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. જેમ ભગવાન કોઈપણ ભેદભાવ વિના દરેકને સમાન રીતે જુએ છે. તેવી જ રીતે ન્યાયની દેવી પણ છે. જેથી ન્યાયને અસર ન થાય.
કેટલીક વાર્તાઓમાં આંખે પાટા બાંધવાની વિભાવના કાયદાના અંધત્વ સાથે પણ જોડાયેલી છે. ન્યાયને ત્રાજવા સાથે સાંકળવાનો વિચાર ઇજિપ્તની પૌરાણિક કથાઓમાંથી આવે છે અને તે ખ્રિસ્તી દંતકથાઓ સુધી વિસ્તરે છે. જ્યાં દેવદૂત માઇકલને તેના હાથમાં ત્રાજવા સાથે દર્શાવવામાં આવે છે. કલાત્મક દ્રષ્ટિએ, ડિકીને તેના હાથમાં ત્રાજવા સાથે પણ દર્શાવવામાં આવે છે. મતલબ કે ગુનાને કાયદાના માપદંડ પર માપીને અને સજા નક્કી કરીને પણ કાઢવામાં આવે છે. બીજા હાથમાં તલવાર, લેડી જસ્ટિસની શક્તિ અને સત્તાનું પ્રતીક છે.
મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર એક RTI કાર્યકર્તાએ રાષ્ટ્રપતિના માહિતી અધિકારી પાસેથી ન્યાયની દેવી વિશે માહિતી માંગી હતી, પરંતુ જવાબમાં તેણે તે વિશે જાણવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. પછી તેણે સુપ્રીમ કોર્ટના રજિસ્ટ્રારને પત્ર લખીને 'ન્યાયની પ્રતિક દેવી' વિશે માહિતી માંગી અને કહેવામાં આવ્યું કે, આ સંબંધમાં કોઈ લેખિત માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. બંધારણમાં પણ ન્યાયના આ પ્રતીક વિશે કોઈ માહિતી નથી.