ચીન બાદ ભારતમાં પણ વીજળી સંકટનો ભય, અચાનક કેમ સામે આવી રહી છે કોલસાની અછત?

છેલ્લા ઘણા દિવસોથી ચીનમાં પાવર કટોકટીના સમાચારો સમગ્ર વિશ્વમાં હેડલાઇન્સમાં છે. ત્યાં થર્મલ પાવર પ્લાન્ટમાં કોલસાની અછતને કારણે વીજ પુરવઠો પ્રભાવિત થયો છે. પરંતુ ભારતમાં ચીનના જેવી જ કોલસાની કટોકટીનો ભય છે કારણ કે દેશમાં થર્મલ પાવર પ્લાન્ટમાં માત્ર 4 દિવસનો કોલસો બચ્યો છે. કેન્દ્રીય ઉર્જા મંત્રી આર કે સિંહે ખુદ આ વાત કહી છે. જો કે, તેમણે વીજ કટોકટી જેવી સ્થિતિ હોવાનો ઇનકાર કર્યો છે. પરંતુ સાથે સાથે એ પણ સ્વીકારવામાં આવ્યું કે કોલસાના પુરવઠાને અસર થઈ છે, જેના પર સતત નજર રાખવામાં આવી રહી છે. વીજળીની માંગ પૂરી થઈ રહી છે.

પરંતુ છેલ્લા કેટલાક સપ્તાહથી પાવર પ્લાન્ટમાં કોલસાના સ્ટોકની સ્થિતિ સતત કથળી રહી છે. તેઓ ચિંતા વ્યક્ત કરી રહ્યા છે અને સવાલો ઉઠાવી રહ્યા છે કે અચાનક કોલસાની અછત કેમ સર્જાઈ.

ભારત પર પણ જોખમ
રાજમાર્ગો અંધકારથી છવાયેલા છે, શહેરોમાં અને લોકોના ઘરોમાં અંધકાર છે. ક્યાંક બજારો અને કચેરીઓમાં, લોકો મીણબત્તીઓ પ્રગટાવીને ઇમરજન્સી લાઇટના પ્રકાશમાં કામ કરી રહ્યા છે. ચીનમાં આ સ્થિતિ છે.ચિંતાની વાત એ છે કે આવી જ રીતે, પ્રકાશ નિષ્ફળતાનો ભય ભારત ઉપર પણ આવી રહ્યો છે. ચીનમાં કોલસાની અછતને કારણે, પાવર પ્લાન્ટ વીજળી ઉત્પન્ન કરવામાં અસમર્થ છે, જેના કારણે વીજ સંકટ ઉભું થયું છે. એ જ રીતે ભારતમાં પણ કોલસાની અછત છે. જેના કારણે દેશના ઘણા પાવર પ્લાન્ટ બંધ થવાની શક્યતા છે.

કેન્દ્રીય વીજ મંત્રાલય અને અન્ય એજન્સીઓ દ્વારા જાહેર કરાયેલા આંકડા આ આશંકાને વધારી રહ્યા છે. દેશમાં 135 કોલસાના પાવર પ્લાન્ટ છે, જેમાંથી 107 એટલે કે લગભગ 80 ટકા પાવર પ્લાન્ટમાં એક સપ્તાહ કરતા પણ ઓછા કોલસાનો સ્ટોક બાકી છે. આનો અર્થ એ છે કે મોટાભાગના પ્લાન્ટ મહત્તમ 7 દિવસ સુધી ચાલી શકે છે.

3 ઓક્ટોબરે નેશનલ પાવર પોર્ટલ પર ઉપલબ્ધ ડેટા મુજબ

– 20 પ્લાન્ટમાં માત્ર એક દિવસનો કોલસો જ બચ્યો હતો,
– અન્ય 20 પ્લાન્ટ પાસે 2 દિવસનો સ્ટોક હતો,
– 19 પ્લાન્ટમાં માત્ર 3 દિવસ માટે કોલસો હતો,
– 15 પ્લાન્ટમાં 4 દિવસ, 6 પ્લાન્ટમાં 5 દિવસ અને 9 પ્લાન્ટમાં 6 દિવસનો કોલસો હતો.
– 17 એવા પ્લાન્ટ હતા જ્યાં કોલસાનો સ્ટોક પુરો થઈ ગયો હતો.

કોલસાની અછત અચાનક કેમ સામે આવી રહી છે?
20 સપ્ટેમ્બરના રોજ, કોલસાનો સ્ટોક પુરો થઇ ગયેલા પાવર પ્લાન્ટ્સની સંખ્યા માત્ર 5 હતી. જે એક સપ્તાહ બાદ વધીને 11 અને 3 ઓક્ટોબરે વધીને 17 થઈ ગઈ. હવે સવાલ એ છે કે કોલસાની અચાનક અછત કેમ ઉભી છે. હકીકતમાં, કોવિડ મહામારીની બીજી લહેરને કારણે લાદવામાં આવેલા પ્રતિબંધો હટાવ્યા પછી આર્થિક પ્રવૃત્તિઓએ વેગ મેળવ્યો છે. લોકડાઉનને કારણે બંધ થયેલી કંપનીઓ હવે આડેધડ ચાલી રહી છે. કંપનીઓનું ઉત્પાદન વધ્યું છે. તેથી, ફેક્ટરીઓમાં કોલસાનો વપરાશ જબરદસ્ત રીતે વધ્યો છે.

બીજું કારણ એ છે કે વિદેશમાં કોલસાના ઊંચા ભાવને કારણે આયાતમાં ઘટાડો થયો છે. આથી સ્થાનિક કોલસા ઉત્પાદન પર નિર્ભરતા વધી છે. પહેલાથી જ દેશની કોલસાની જરૂરિયાતનો લગભગ ત્રણ-ચતુર્થાંશ ભાગ સ્થાનિક ખાણોમાંથી પૂરો થાય છે, પરંતુ ચોમાસામાં ભારે વરસાદને કારણે પુરવઠો ખરાબ રીતે પ્રભાવિત થયો હતો. ભારે વરસાદને કારણે કોલસાની ખાણો અને પરિવહન માર્ગો પ્રભાવિત થયા, અને પુરવઠો ઓછો થયો.

શું કહે છે સરકારી આંકડાઓ ?
સરકારી આંકડા મુજબ, કોલસાના પાવર પ્લાન્ટ્સ સાથે કોલસાનો સ્ટોક સપ્ટેમ્બરના અંતમાં 81 મિલિયન ટન રહ્યો હતો, જે એક વર્ષ પહેલાની સરખામણીમાં આશરે 76% ઓછો હતો. જોકે, સરકારના જણાવ્યા અનુસાર, કોલસાનો પુરવઠો ધીરે ધીરે સુધરી રહ્યો છે અને થોડા દિવસોમાં શિયાળાની શરૂઆત થતાં જ સ્થાનિક માંગ ઘટવા લાગશે.

આ પણ વાંચો : Lakhimpur Violence : મૃતક ત્રણ ખેડૂતોના અગ્નિસંસ્કાર કરવામાં આવ્યા, એકના પરિવારે ફરી પોસ્ટમોર્ટમની માંગણી કરી

આ પણ વાંચો : જમ્મુ-કાશ્મીરમાં એક કલાકમાં ત્રણ આતંકી હુમલા, આતંકવાદીઓના ગોળીબારમાં 3 નાગરીકોના મૃત્યુ