કાશ્મીર નામા: 1947 થી 2019… 370 લાગુ થવા અને ઇતિહાસ બનવા સુધી જમ્મુ કાશ્મીરની True Story

5 ઓગસ્ટ. એ દિવસે પણ એ જ તારીખ હતી. તે માત્ર વર્ષ 2019 હતું. 5 ઓગસ્ટ 2019 ની સવારે કંઈક અલગ હતું. લોકો સૂતા હતા. જ્યારે તે જાગી ગયા ત્યારે કર્ફ્યુ લાદવામાં આવ્યો હતો. મોબાઈલ ફોનનું સિગ્નલ ગાયબ થઈ ગયું હતું. ઈન્ટરનેટ બંધ હતું. લેન્ડલાઈન કનેક્શન પણ કપાઈ ગયા હતા. છેલ્લા કેટલાક દિવસોમાં વાયુસેનાના હેલિકોપ્ટરથી હજારો સૈનિકોને તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા. દેશના અભિન્ન અંગ જમ્મુ અને કાશ્મીર (Jammu & Kashmir) માં ત્રણ મોટા ફેરફારો જોવા મળી હતા. કલમ 370 ને નિષ્ક્રિય કરવું, રાજ્યનું કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં રૂપાંતર અને લદ્દાખ તરીકે તેનું વિભાજન.

ઓપરેશન મોટું, ગંભીર અને થોડુ પીડાદાયક હતું પણ જરૂરી હતું. આઝાદીના 72માં પર્વને હવે ગણતરીના દિવસો જ બાકી રહ્યા છે. ત્યારે દેશમાં દરેક જગ્યાએ ખૂબ જ ગર્વ સાથે ત્રિરંગો ફરકાવવાનો હતો. પરંતુ જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં આ ગૌરવમાં અન્ય એક લાલ રંગનો ધ્વજની ભાગીદારી જોવા મળતી હતી. જો કે તે ધ્વજ પણ બંધારણીય હતો. પરંતુ તે તારીખ પછી ધ્વજ ન તો બંધારણીય હતો કે ન તો સંબંધિત. રહ્યો તો માત્ર આપણો રાષ્ટ્રધ્વજ તમારો ત્રિરંગો.

કાશ્મીર માટે કહેવામાં આવ્યું છે, ‘ગર ફિરદૌસ બર રુયે જમી અસ્ત, હમી અસ્તો, હમી અસ્તો, હમી અસ્ત’

એટલે કે, પૃથ્વી પર જો કોઈ સ્વર્ગ છે, તો તે અહીં છે, તે અહીં છે, તે ફક્ત અહીં છે. તે તારીખ પહેલા તે સ્વર્ગ હતું અને તે તારીખ પછી પણ. તેની કુદરતી સ્થિતિ એ જ રહી. પણ ભૌગોલિક સીમાઓ થોડી બદલાઈ ગઇ. આ સાથે રાજકીય અને વહીવટી રીતે પણ ઘણી વ્યવસ્થાઓ બદલાઈ. તે તારીખ હતી અને આજે તારીખ છે. સરકારનું કહેવું છે કે હવે સ્થિતિ પહેલા કરતા સારી થઈ ગઈ છે.

આજે આપણે જે જમ્મુ અને કાશ્મીર જોઈએ છીએ તે મોટા ફેરફારોમાંથી પસાર થયું છે. આઝાદી પહેલા અને આઝાદીથી અત્યાર સુધી. કાશ્મીરની આ યાત્રામાં અનેક વ્યક્તિત્વો, અનેક ચહેરાઓ, રાજકીય પક્ષો, સરકારો સહપ્રવાસીઓ રહ્યા છે. 1947થી લઈને અત્યાર સુધી જમ્મુ-કાશ્મીરની આ યાત્રા સંઘર્ષ અને પરિવર્તનોમાંથી પસાર થઈ છે.

ચાલો આ પ્રવાસની કેટલીક મુખ્ય પ્રસંગો અને ઘટનાઓ દ્વારા એક ઝલક લઈએ…

1. 15 ઓગસ્ટ 1947:- દેશને બ્રિટિશ શાસનથી આઝાદી મળી. પરંતુ તે હિન્દુસ્તાન અને પાકિસ્તાનમાં વહેંચાઇ ગયા. ત્યારે જમ્મુ અને કાશ્મીર એક અલગ રજવાડું હતું.
2. 26 ઓક્ટોબર 1947:- કાશ્મીરના મહારાજા હરિ સિંહે દેશના પ્રથમ વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ સાથે જોડાણ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કર્યા. આ પછી કાશ્મીર ભારતમાં જોડાયું. જો કે, તે પાકિસ્તાનનું ધ્યાન ગયું ન હતું અને ભારત-પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધ શરૂ થયું હતું.
3. એપ્રિલ 1948:- સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદે કાશ્મીરમાં લોકમતની શરત મૂકી. પાકિસ્તાને સેના પાછી ખેંચવાની ના પાડી. કાશ્મીરનું વિભાજન થયું. આઝાદ કાશ્મીર ભારતના ભાગમાં ગયું અને ગિલગિટ બાલટિસ્તાન પાકિસ્તાનના ભાગમાં ગયું.
4. 17 ઓક્ટોબર 1949:- ભીમરાવ આંબેડકરના ઇનકાર પછી, ગોપાલ સ્વામી આયંગરે તત્કાલિન પીએમ નેહરુની સૂચના પર કલમ ​​370 તૈયાર કરી. જમ્મુ-કાશ્મીરને વિશેષ દરજ્જો આપવામાં આવ્યો. કેન્દ્ર માત્ર વિદેશી બાબતો, સંરક્ષણ અને સંદેશાવ્યવહાર માટે જવાબદાર હતું.
   
5. સપ્ટેમ્બર-ઓક્ટોબર 1951:- જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં પ્રથમ ચૂંટણી યોજાઈ હતી. શેખ અબ્દુલ્લાના નેતૃત્વમાં જમ્મુ અને કાશ્મીર નેશનલ ફ્રન્ટે તમામ 75 બેઠકો જીતી હતી. તે પહેલા મુસ્લિમ લીગ હતી. યુએન સિક્યુરિટી કાઉન્સિલે જાહેર કર્યું છે કે ચૂંટણી લોકમતનો વિકલ્પ હોઈ શકે નહીં. ફેબ્રુઆરી 1954:- શેખ અબ્દુલ્લાએ ના પાડી તો તેમને કેદ કરવામાં આવ્યા. જ્યારે બક્ષી ગુલામ મોહમ્મદ જમ્મુ અને કાશ્મીરના વડાપ્રધાન બન્યા ત્યારે વિલીનીકરણ પત્રને મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.
6. 17 નવેમ્બર 1956:- રાજ્યના બંધારણમાં જમ્મુ અને કાશ્મીરને ભારતનો અભિન્ન અંગ જાહેર કરવામાં આવ્યો. તે 26 જાન્યુઆરી 1957 ના રોજ અમલમાં આવ્યો. તત્કાલીન કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન ગોવિંદ બલ્લભ પંતે રાજધાની શ્રીનગરમાં આની જાહેરાત કરવામાં આવી.
7. 1965:- ફરી એકવાર પાકિસ્તાની ઘૂસણખોરોએ કાશ્મીર ખીણમાં આતંકવાદ શરૂ કર્યો. મકબૂલ ભટ્ટ અને અમાનુલ્લા ખાને જમ્મુ અને કાશ્મીર લિબરેશન ફ્રન્ટ હેઠળ રાજકુમારી મોરચો ખોલ્યો. ત્યારબાદ ઓપરેશન જીબ્રાલ્ટર અભિયાન શરૂ કરવામાં આવ્યું. ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે ફરી યુદ્ધ શરૂ થયું.
   
8. જાન્યુઆરી 1966:- ભારત પાકિસ્તાન સામે જીતી ગયું હતું. તાશ્કંદમાં બંને દેશો વચ્ચે એક કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. બંને પક્ષે પીછેહઠ કરી.
9. 1971:- ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધ થયું. ત્યારે ઈન્દિરા ગાંધી વડાપ્રધાન હતા. ભારતીય સેનાએ પાકિસ્તાની સેનાને ઘૂંટણિયે પડવા મજબુર કરી દીધી હતા. જેમાં પાકિસ્તાનના હજારો સૈનિકો માર્યા ગયા. 16 ડિસેમ્બર 1971ના રોજ જનરલ નિયાઝી જેઓ પાકિસ્તાન આર્મીના વડા હતા. તેમના 93,000 સૈનિકો સાથે ભારતીય સેના સમક્ષ આત્મસમર્પણ કર્યું. ભારતે પાકિસ્તાનના બે ટુકડા કરી નાખ્યા. પૂર્વ પાકિસ્તાનનો અંત આવ્યો અને બાંગ્લાદેશના રૂપમાં એક નવો દેશ ઉભો થયો.
10. જુલાઇ 1972:- પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો અને ભારતના વડા પ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધી વચ્ચે અનેક વાટાઘાટો બાદ સિમલા કરાર પર હસ્તાક્ષર થયા. આ અંતર્ગત કાશ્મીર મુદ્દાને દ્વિપક્ષીય રીતે ઉકેલવા પર સહમતિ બની હતી. આ સાથે જ યુદ્ધવિરામ માટે લાઇન ઓફ કંટ્રોલ (LoC) બનાવવામાં આવી હતી. જો કે પાકિસ્તાને હંમેશા આ કરારનું ઉલ્લંઘન કર્યું છે.
    
11. ફેબ્રુઆરી 1975:- શેખ અબ્દુલ્લા ફરીથી જમ્મુ અને કાશ્મીરના મુખ્યમંત્રી બન્યા અને તેઓ 1983 સુધી આ પદ પર રહ્યા.
12. 1987:- જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાઈ. આમાં મોટાપાયે છેતરપિંડી થઈ હતી. નેશનલ કોન્ફરન્સના નેતા ફારૂક અબ્દુલ્લાને સત્તા મળી. ફારુકના શાસનકાળ દરમિયાન પાકિસ્તાનના ઈશારે JKLFના નેતૃત્વમાં સશસ્ત્ર બળવાને હવા મળી હતી.
13. 1989-90:- વહીવટીતંત્ર અને કાશ્મીરી પંડિતોની નજીકની વ્યક્તિ આતંકવાદીઓના નિશાના હેઠળ આવ્યા. 1990માં 100થી વધુ કાશ્મીરી પંડિતોની હત્યા કરવામાં આવી હતી. પછીના દાયકામાં 1.5 લાખથી વધુ પંડિત પરિવારોએ ઘાટી છોડી દીધી.
14. જાન્યુઆરી 1990:- વિરોધકર્તાઓ પર CRPFના ગોળીબારના વિરોધમાં ફારુક અબ્દુલ્લાએ ગૃહમાં રાજીનામું આપ્યું. આ પછી, રાજ્યપાલ જગમોહનના શાસનકાળ દરમિયાન અફ્સપા એટલે કે સશસ્ત્ર દળ વિશેષાધિકાર કાયદો લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો.
    
15. જુલાઈ 1999:- પાકિસ્તાની ઘૂસણખોરોના કારણે ફરી એકવાર બંને દેશો વચ્ચે યુદ્ધ થયું અને ફરી એકવાર ભારતે યુદ્ધ જીત્યું.
16. 1 ઓક્ટોબર 2001:- શ્રીનગરમાં વિધાનસભા પર જૈશ-એ-મોહમ્મદનો ફિદાયીન હુમલો થયો. 13 ડિસેમ્બરે સંસદ પર પણ હુમલો થયો હતો. તે ભારતીય ગૌરવ પર હુમલો હતો, લોકશાહીના મંદિર પર હુમલો હતો.
17. 10 ફેબ્રુઆરી 2013: અફઝલ ગુરુને સંસદ હુમલામાં તેની કથિત ભૂમિકા માટે દોષિત ઠેરવ્યા બાદ મૃત્યુદંડની સજા ફટકારવામાં આવી હતી. આનાથી ઘાટીમાં વિરોધ વધી ગયો.
18. મે 2014:- દેશમાં યોજાયેલી સામાન્ય ચૂંટણીઓનું પરિણામ આવ્યું. નરેન્દ્ર મોદી ચૂંટણી જીત્યા અને વડાપ્રધાન બન્યા. શપથ ગ્રહણ સમારોહમાં પાકિસ્તાનના તત્કાલિન વડાપ્રધાન નવાઝ શરીફને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. બાદમાં હુર્રિયત નેતાઓના કોલ પર પાકિસ્તાની હાઈ કમિશનરે મંત્રણા રદ કરી હતી.
    
19. 2014-15:- ભાજપે પીડીપી સાથે ગઠબંધન કરીને ચૂંટણી લડી હતી. ચુંટણી જીત્યા બાદ મુફ્તી મોહમ્મદ સઈદ ભાજપ-પીડીપી સરકારના મુખ્યમંત્રી બન્યા.
20. 4 એપ્રિલ 2016:- મહેબૂબા મુફ્તીના પિતાનું અવસાન થયું. ત્રણ મહિના બાદ મહેબૂબા મુફ્તી રાજ્યના પ્રથમ મહિલા મુખ્યમંત્રી બન્યા.
21. 8 જુલાઈ 2016:- હિઝબુલ કમાન્ડર બુરહાન વાની ભારતીય સેના સાથેની અથડામણમાં માર્યો ગયો. આ પછી ઘાટીમાં હિંસક પ્રદર્શનોનો સમયગાળો શરૂ થયો.
22. 19 જૂન 2018:- મહેબૂબા મુફ્તીએ મુખ્યમંત્રી પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું અને રાજ્યપાલ શાસન લાગુ થયું.
23. ઓગસ્ટ 5, 2019:- કલમ 370 નાબુદ કરવામાં આવી. રાજ્યને બે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો જમ્મુ અને કાશ્મીર અને લદ્દાખમાં વહેંચવામાં આવ્યું હતું.

આ રીતે જમ્મુ-કાશ્મીરને વિકાસની મુખ્ય ધારામાં લાવવા માટે લાંબી લડાઈ લડવામાં આવી હતી. આ નિર્ણયનો અમલ એ નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં ભાજપ સરકારની મોટી ઉપલબ્ધિઓમાં ગણવામાં આવે છે. તે સરળ ન હતું. તેની પાછળ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી, ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહ અને NSA અજીત ડોભાલની ત્રણેય અને ટીમ હતી.