નટરાજ સ્વરૂપની પ્રતિમામાં ભગવાન શિવજીના પગ નીચે દટાયેલો વામન રાક્ષસ કોણ ? જાણો કહાની !

શું તમે ક્યારેય ભગવાન શિવની નટરાજ મુદ્રાને ધ્યાનથી જોઈ છે? નટરાજ મુદ્રામાં ભગવાન શિવ દ્વારા કરવામાં આવેલ નૃત્ય સ્વરૂપ ખૂબ જ પ્રખ્યાત છે. શિવ તાંડવ નૃત્ય કરે છે અને નૃત્ય કરતી વખતે, તે એક વામન કદના રાક્ષસને તેના જમણા પગ નીચે દબાવી દે છે. તે બહાર નીકળી શકતો નથી. છેવટે, આ રાક્ષસ કોણ છે અને ભગવાન શિવે તેને શા માટે તેના પગ નીચે દબાવ્યો.

આ પાછળ એક આખી રસપ્રદ વાર્તા છે. જે અમે તમને પછી જણાવીશું. આ પહેલાં, ભગવાન શિવનું “નટરાજ” સ્વરૂપ કેટલું પ્રખ્યાત છે તે જાણો. આ સ્વરૂપમાં, શિવ તાંડવ નૃત્ય કરે છે – પવિત્ર અને સર્જનાત્મક વિનાશનું નૃત્ય. ભગવાન શિવની નટરાજ પ્રતિમા સમગ્ર વિશ્વમાં ખૂબ પ્રખ્યાત છે. આ પ્રતિમા વિશ્વની સૌથી મોટી પ્રયોગશાળામાં પણ સ્થાપિત છે.

આ મૂર્તિમાં, “અપ્સમાર” નામનો એક વામન કદનો પ્રાણી શિવના જમણા પગ નીચે દટાયેલો છે. આ ફક્ત ભૌતિક ચિત્રણ નથી પરંતુ ઊંડા દાર્શનિક અને આધ્યાત્મિક અર્થથી ભરેલું પ્રતીક છે.

અમે તમને આ વામન રાક્ષસ વિશે જણાવીશું, જેનું નામ અપ્સમાર હતું. તે પહેલાં, ભગવાન શિવનું નટરાજ સ્વરૂપ આખી દુનિયામાં કેમ ખૂબ પ્રખ્યાત છે તે જાણીએ. આ મુદ્રાની મૂર્તિઓ આખી દુનિયામાં ખૂબ જ લોકપ્રિય છે. નટરાજની મૂર્તિ ભારતીય શિલ્પકળાના શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણોમાંની એક માનવામાં આવે છે. તે ચોલ કાળની કાંસાની ધાતુમાંથી બનાવવામાં આવી હતી.

નટરાજ એટલે નૃત્યનો રાજા

નટરાજને “નૃત્યનો રાજા” માનવામાં આવે છે. ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્ય શૈલીઓમાં, ખાસ કરીને ભરતનાટ્યમમાં નટરાજ મુદ્રાનું ખૂબ મહત્વ છે. ભારત સરકાર અને વિવિધ સાંસ્કૃતિક સંગઠનો વિશ્વભરની અગ્રણી સંસ્થાઓ અને દેશોને નટરાજની પ્રતિમાઓ ભેટમાં આપી રહ્યા છે.

હવે આપણે અપ્સમારા રાક્ષસની વાર્તા જાણીએ. પુરાણો અનુસાર, અપ્સમારા એક રાક્ષસ અથવા અસુર છે, જે અજ્ઞાન, અહંકાર અને ભ્રમનું પ્રતીક છે. તે એક એવી શક્તિ છે જે આત્મજ્ઞાન અને શાણપણનો નાશ કરે છે. પ્રાચીન સમયમાં, અપ્સમારે કઠોર તપસ્યા કરી અને બ્રહ્મા પાસેથી વરદાન મેળવ્યું કે કોઈ દેવ, માણસ કે રાક્ષસ તેને મારી શકશે નહીં.

તેણે દેવતાઓ અને ઋષિઓને પરેશાન કરવાનું શરૂ કર્યું

આ વરદાન મળતાં જ તે ઘમંડથી ભરાઈ ગયો. તેણે દેવતાઓ, ઋષિઓ અને સાધકોને પરેશાન કરવાનું શરૂ કર્યું. તેનો પ્રભાવ એટલો ઘાતક હતો કે તે લોકોની બુદ્ધિ અને શાણપણને ગળી જતો હતો, જેના કારણે તેઓ પાપ, આસક્તિ અને અજ્ઞાનના દલદલમાં ફસાઈ જતા હતા.દેવતાઓ તેની શક્તિથી ગભરાઈ ગયા. તેઓ બધા ભગવાન વિષ્ણુ અને પછી ભગવાન શિવ પાસે ગયા. બ્રહ્માના વરદાનથી તેમને મારવાની મંજૂરી ન મળી, તેથી શિવે તેનો નાશ કરવાને બદલે તેને “નિયંત્રણ” કરવાનો નિર્ણય કર્યો.

ભગવાન શિવે ચિદમ્બરમ (તમિલનાડુ) માં સ્થિત આકાશ તત્વને પોતાનું મંચ બનાવીને નટરાજના રૂપમાં તાંડવ રજૂ કર્યું. આ નૃત્ય કોઈ સામાન્ય નૃત્ય નહોતું, પરંતુ તે આધ્યાત્મિક ઊર્જા, સર્જન, વિનાશ અને પુનર્જન્મનું મિશ્રણ હતું. તેમાં પાંચ તત્વોની ક્રિયાઓ હતી, જેમાં સર્જન, સંરક્ષણ, વિનાશ, અદ્રશ્યતા (ભ્રમ), ચેતનાનો સમાવેશ થાય છે.જેમ જેમ શિવના તાંડવ નૃત્યે વેગ પકડ્યો, અપસ્માર ત્યાં આવ્યો. તે જાણી જોઈને શિવનો વિરોધ કરીને સ્ટેજની વચ્ચે આવ્યો. પછી શિવે તેનો એક પગ ઉપાડ્યો અને નૃત્ય કરતી વખતે તેને તેના જમણા પગ નીચે દબાવ્યો.

મહાદેવે રાક્ષસનો વધ કર્યો ન હતો

મહાદેવે રાક્ષસનો વધ કર્યો ન હતો, તેમણે ફક્ત તેને પોતાના પગ નીચે દબાવ્યો હતો. પણ શિવે આવું કેમ કર્યું? કારણ કે અજ્ઞાનનું સ્વરૂપ અપ્સમારાનો સંપૂર્ણ નાશ થઈ શક્યો ન હતો. તેને બ્રહ્મા તરફથી વરદાન મળ્યું હતું. એ પણ જીવનનું એક સત્ય છે કે જો અજ્ઞાનનો નાશ થાય છે, તો જ્ઞાનનો કોઈ સંદર્ભ બાકી રહેશે નહીં. તેથી જ ત્યારથી ભગવાન શિવે તેને હંમેશા પોતાના પગ નીચે દબાવી રાખ્યો છે, તે નિયંત્રિત છે અને જીવંત પણ છે. અપ્સમારાનો વધ ન કરવો, પણ તેને દબાવવો એ પણ દર્શાવે છે કે ભગવાન ક્રૂર નથી.

ચિદમ્બરમ મંદિરમાં નટરાજ મુદ્રાની પ્રતિમા

તમિલનાડુના ચિદમ્બરમ મંદિરમાં ભગવાન શિવની નટરાજ મુદ્રાની પ્રતિમા સ્થાપિત છે. લોકો તેને જોવા જાય છે. તે શુદ્ધ સ્ફટિક ક્વાર્ટઝથી બનેલી છે. જેને તમિલમાં “સ્પદિકા લિંગમ” કહેવામાં આવે છે. આ પ્રતિમા લગભગ 3 ફૂટ (90 સે.મી.) ઊંચી છે. આ પ્રતિમાને “ચિદમ્બરમ રહસ્ય” પણ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે અહીં શિવ “આકાશ લિંગમ” (નિરાકાર સ્વરૂપ) ના રૂપમાં પણ હાજર છે.