વાસ્કો દ ગામાએ નહોતી કરી ભારતની શોધ, જાણો કેવી રીતે થઈ ભારતની શોધ

યુરોપ અને ભારત વચ્ચેના દરિયાઈ માર્ગની શોધ વાસ્કો દ ગામાએ કરી એ વાત તો સાચી છે, પરંતુ તેમણે ભારતની શોધ કરી એવો દાવો ઐતિહાસિક રીતે સાચો નથી. ભારત એક પ્રાચીન અને વિકસિત સભ્યતા હતી, જેનો ઇતિહાસ અને વ્યાપારી સંબંધો હજારો વર્ષોથી વિશ્વના વિવિધ ભાગો સાથે જોડાયેલા હતા. ત્યારે આ લેખમાં વાસ્કો દ ગામાની ભારત યાત્રા અને ભારતની શોધની વાસ્તવિકતા વિશે જાણીશું.

ભારતનો પ્રાચીનકાળ અને વેપારી સંબંધો

ભારત એક એવો દેશ છે, જેની સભ્યતાનો ઈતિહાસ 5000 વર્ષથી વધુ જૂનો છે. આ પ્રદેશ સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ, વૈદિક યુગ અને મૌર્ય, ગુપ્ત અને ચોલ સામ્રાજ્યો માટે જાણીતો છે. ભારત પ્રાચીન સમયથી વેપાર અને સાંસ્કૃતિક સંબંધો ધરાવે છે. ભારતના મસાલા, સિલ્ક, કોટન અને જ્વેલરીની પર્શિયા, ગ્રીસ, રોમ અને આરબ દેશોમાં માંગ હતી.

આરબ અને પર્શિયન વેપારીઓ પહેલેથી જ ભારતમાં આવતા હતા અને દરિયાઈ માર્ગે વેપાર કરતા હતા. આ ઉપરાંત ભારતના ચીન અને દક્ષિણપૂર્વ એશિયાના વેપારીઓ સાથે પણ સંબંધો હતા. તેથી, વાસ્કો દ ગામાએ ભારતની શોધ કરી એમ કહેવું એ ઐતિહાસિક તથ્યોને અવગણવા જેવું છે, જે દર્શાવે છે કે ભારત વિશ્વ સાથે પહેલેથી જ જોડાયેલું હતું.

વાસ્કો દ ગામા કેવી રીતે પહોંચ્યો ભારત ?

વાસ્કો દ ગામાએ ભારતની શોધ કરી હોવાનું ભારતમાં બાળકોને ભણાવવામાં આવે છે તે ખરેખર મૂર્ખતા છે. એવું શીખવવું જોઈએ કે વાસ્કો દ ગામાએ યુરોપને પહેલીવાર ભારત સુધી પહોંચવા માટે દરિયાઈ માર્ગ શોધી આપ્યો હતો. ખરેખર અગાઉ ભારત યુરોપિયન દેશો માટે એક કોયડા જેવું હતું. યુરોપ અરબ દેશોમાંથી મસાલા, મરચાં વગેરે ખરીદતું હતું પરંતુ આરબ દેશોના વેપારીઓ આ મસાલાનું ઉત્પાદન ક્યાં કરે છે તે તેમને જણાવ્યું ન હતું. યુરોપિયનો સમજી ગયા હતા કે આરબ ઉદ્યોગપતિઓ ચોક્કસપણે તેમની પાસેથી કંઈક છુપાવી રહ્યા છે.

આ ઉદ્યોગપતિઓ અરબસ્તાન ઉપરાંત પૂર્વીય દેશોથી બહુ પરિચિત ન હતા. જ્યાં સુધી ભારતની વાત છે તો તેની એક તરફ હિમાલયની એવી પર્વતમાળાઓ છે જે તે સમયે પાર કરવી અશક્ય હતી. ભારતની બીજી બાજુએ ભારત ત્રણ બાજુથી સમુદ્રથી ઘેરાયેલું હતું. આવી સ્થિતિમાં યુરોપિયનો માટે ભારત પહોંચવાના ત્રણ રસ્તા હતા.

સૌપ્રથમ ચીન થઈને રશિયા પાર કરીને બર્મા પહોંચવું અને ભારતમાં આવવું, જે ધાર્યા કરતાં ઘણું લાંબુ અને જોખમી હતું. બીજો રસ્તો અરેબિયા અને ઈરાન વટાવીને ભારત પહોંચવાનો હતો. પરંતુ આ માર્ગનો ઉપયોગ આરબો દ્વારા કરવામાં આવતો હતો અને તેઓએ બીજા કોઈને પ્રવેશવા દેતા નહોતા. ત્રીજો રસ્તો સમુદ્રનો હતો જેમાં એકમાત્ર પડકાર દરિયો હતો. તેથી તેમણે દરિયાઈ માર્ગ શોધવાનું નક્કી કર્યું.

પોર્ટુગલના રાજા મેન્યુઅલ I એ વાસ્કો દ ગામાને ભારત જવા માટે નવો દરિયાઈ માર્ગ શોધવાનો આદેશ આપ્યો. વાસ્કો દ ગામાનો જન્મ 1460ની આસપાસ પોર્ટુગલના સિન્સમાં થયો હતો. તે એક કુશળ નાવિક અને સંશોધક હતો. અગાઉ, બર્થોલોમ્યુ ડાયસ 1488માં કેપ ઓફ ગુડ હોપ આફ્રિકાના દક્ષિણ છેડે પહોંચ્યા હતા. વાસ્કો દ ગામાએ આ માર્ગને ભારત સુધી લંબાવવાનો હતો.

વાસ્કો દ ગામાએ જુલાઈ 1497માં લિસ્બનથી પોતાની યાત્રા શરૂ કરી હતી. તેમની યાત્રામાં ચાર જહાજો સામેલ હતા. તેમણે એટલાન્ટિક મહાસાગર પાર કર્યો અને આફ્રિકાના પશ્ચિમ કિનારે પ્રવાસ શરૂ કર્યો. 1498માં તેઓ કેપ ઓફ ગુડ હોપને પાર કરીને હિંદ મહાસાગરમાં આવી પહોંચ્યા. આફ્રિકાના પૂર્વ કિનારે વાસ્કો દ ગામાએ મોઝામ્બિક અને માલિંદી (આજનું કેન્યા)માં આરબ વેપારીઓનો સંપર્ક કર્યો. માલિંદીના શાસકે તેમને અહેમદ ઇબ્ન માજિદ નામનો એક નાવિક આપ્યો, જેણે વાસ્કો દ ગામાને ભારત તરફ લઈ જવામાં મદદ કરી હતી.

ભારતમાં આગમન

20 મે 1498ના રોજ વાસ્કો દ ગામાએ ભારતના કાલિકટ (કોઝિકોડ)માં પગ મૂક્યો. તે સમયે શહેર એક મુખ્ય વેપાર કેન્દ્ર હતું અને ઝામોરિન શાસન હેઠળ હતું. વાસ્કો દ ગામાએ ઝામોરિન પાસે મસાલા અને અન્ય ચીજવસ્તુઓના વેપારની પરવાનગી માંગી. પરંતુ તેમના દ્વારા લાવવામાં આવેલો યુરોપિયન માલ ભારતીય વેપારીઓને એટલો આકર્ષક લાગ્યો નહીં. તેમ છતાં વાસ્કો દ ગામા મસાલા અને અન્ય માલસામાન સાથે પોર્ટુગલ પરત ફર્યા, જેથી તેમની સફરને આર્થિક સફળતા મળી.

વાસ્કો દ ગામાનો પ્રભાવ

વાસ્કો દ ગામાની સફર ભારત અને યુરોપ વચ્ચે દરિયાઈ વેપારની શરૂઆત તરીકે ચિહ્નિત થયેલ છે. વાસ્કો દ ગામાની યાત્રાએ યુરોપિયન દેશો માટે ભારતમાં સીધી એન્ટ્રી શોધી હતી. પોર્ટુગલ માટે આ એક મોટો વેપાર લાભ હતો કારણ કે તેમને હવે વચેટિયા વેપારીઓ (આરબ અને તુર્ક) પર આધાર રાખવો પડતો નહોતો.

વાસ્કો દ ગામાની મુલાકાત પછી, પોર્ટુગલે ભારતમાં તેની હાજરી વધારી. પોર્ટુગલે ગોવા, દીવ અને દમણ જેવા વિસ્તારો પર નિયંત્રણ સ્થાપિત કર્યું. વાસ્કો દ ગામાની સફળતાએ અન્ય યુરોપિયન દેશો જેમ કે ડચ, ફ્રેન્ચ અને બ્રિટિશને પણ ભારતને વેપાર કરવા અને વસાહત બનાવવા માટે પ્રેરણા આપી. યુરોપિયન સત્તાના આગમનથી ભારતીય વેપારીઓ અને શાસકો માટે નવા પડકારો ઊભા થયા. ઘણી જગ્યાએ વેપારી સર્વોપરિતા માટે સંઘર્ષ થયો.

ભારત શોધની દંતકથા

વાસ્કો દ ગામાનું યોગદાન યુરોપથી ભારત સુધીના દરિયાઈ માર્ગની શોધ પૂરતું જ મર્યાદિત હતું. એ કહેવું ખોટું છે કે તેમણે ભારતની શોધ કરી. કારણ કે, પ્રાચીન ગ્રીક અને રોમન સાહિત્યમાં ભારતનો ઉલ્લેખ છે. ચીની પ્રવાસીઓ ફા હિએન અને હ્યુએન ત્સાંગે ભારત વિશે લખ્યું છે. વિજ્ઞાન, ગણિત, આર્કિટેક્ચર અને કલામાં પ્રગતિ સાથે ભારત પહેલેથી જ એક અદ્યતન સંસ્કૃતિ હતી. માર્કો પોલોએ 13મી સદીમાં ભારતની મુલાકાત લીધી હતી. આ સિવાય આરબ પ્રવાસી ઇબ્ન બતૂતાએ પણ ભારત વિશે લખ્યું છે.

આરબ અને પર્શિયન વેપારીઓ પહેલેથી જ ભારત સાથે વેપાર કરતા હતા. ભારતીય મસાલાનો પુરવઠો આરબ વેપારીઓ દ્વારા યુરોપ પહોંચતો હતો. વાસ્કો દ ગામાનું આગમન ભારત માટે નવું નહોતું, પરંતુ તેમના દ્વારા યુરોપે ભારતને વેપારની તક તરીકે જોયું.

વાસ્કો દ ગામાએ ભારતની શોધ કરી ન હતી, પરંતુ તેમણે માત્ર યુરોપથી ભારત સુધીનો દરિયાઈ માર્ગ શોધી કાઢ્યો હતો. અગાઉ ભારત અને યુરોપ વચ્ચે જમીન માર્ગે વેપાર થતો હતો. તેમની મુલાકાત ઐતિહાસિક રીતે મહત્વપૂર્ણ હતી કારણ કે તેનાથી ભારત અને યુરોપ વચ્ચે વેપાર અને સાંસ્કૃતિક આદાન-પ્રદાનનો નવો અધ્યાય શરૂ થયો હતો.

જો કે, ભારત માટે આ યાત્રાની લાંબા ગાળાની અસર હકારાત્મક કરતાં વધુ નકારાત્મક હતી કારણ કે તેણે સંસ્થાનવાદની શરૂઆત કરી હતી. ભારતની પ્રાચીનતા અને તેની સમૃદ્ધિ પહેલાથી જ જાણીતી હતી. તેથી વાસ્કો દ ગામાને ભારતના શોધક કહેવું એ ઐતિહાસિક રીતે ખોટું છે.