Satyamev Jayate: દેશના રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અશોક સ્તંભની નીચે લખાયેલું ‘સત્યમેવ જયતે’ ક્યાંથી લેવામાં આવ્યું?
આપણા રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અશોક સ્તંભની નીચે સત્યમેવ જયતે લખાયેલું છે, જેને રાષ્ટ્રીય આદર્શ વાક્ય માનવામાં આવે છે. મતલબ સત્યની હંમેશા જીત થાય છે.
આપણે બાળપણથી દેશના રાષ્ટ્રીય પ્રતીકો વિશે વાંચતા આવ્યા છીએ. જેમ આપણો રાષ્ટ્રધ્વજ ત્રિરંગો છે, રાષ્ટ્રગીત છે 'જન ગણ મન...' અને રાષ્ટ્રીય પ્રાણી વાઘ છે અને રાષ્ટ્રીય પક્ષી છે મોર, રાષ્ટ્રીય ફૂલ કમળ છે અને રાષ્ટ્રીય ફળ કેરી છે. એ જ રીતે આપણું રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અશોક સ્તંભ છે. આ રાષ્ટ્રીય પ્રતીક સમ્રાટ અશોક દ્વારા સારનાથ ખાતે બાંધવામાં આવેલા સ્તંભ પરથી લેવામાં આવ્યું છે. 26 જાન્યુઆરી 1950 ના રોજ દેશના બંધારણના અમલમાં આવતા આ રાષ્ટ્રીય પ્રતીકોને અપનાવવામાં આવ્યા હતા. અશોક સ્તંભ પર 'સત્યમેવ જયતે' લખેલું છે. તો પછી આ સૂત્ર ક્યાંથી લેવામાં આવ્યું હતું?
પોલીસથી લઈને સેના સુધી, ડ્રેસ અને મેડલ્સમાં, રાષ્ટ્રીય અને રાજ્યની ઇમારતો પર સિક્કાઓ અને નોટોમાં સરકારી દસ્તાવેજો પર, પાસપોર્ટ અને રાષ્ટ્રીય ઓળખ સાથેના અન્ય દસ્તાવેજો પર, તમે અશોક સ્તંભને રાષ્ટ્રીય પ્રતીક તરીકે જોશો. તે સમ્રાટ અશોક દ્વારા ઉભા કરાયેલા સ્તંભ પરથી લેવામાં આવ્યો છે. રાષ્ટ્રીય ચિહ્નમાં આ સ્તંભ પર ચાર સિંહ છે, પરંતુ આગળથી ફક્ત ત્રણ સિંહો દેખાય છે. આગળ ધર્મચક્ર બનાવવામાં આવે છે અને ઘોડો અને બળદ પણ બનાવવામાં આવે છે. હવે તેના સૂત્ર સત્યમેવ જયતે પર આવીએ છીએ.
સત્યમેવ જયતે ભારતનું 'રાષ્ટ્રીય સૂત્ર' માનવામાં આવે છે, જેનો અર્થ થાય છે - "સત્યની જ જીત થાય છે". એવું કહેવાય છે કે પંડિત મદન મોહન માલવીયએ 'સત્યમેવ જયતે'ને રાષ્ટ્રીય બોર્ડમાં લાવવામાં અને તેનો પ્રચાર કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. સત્યમેવ જયતેનો એફોરિઝમ મુંડક-ઉપનિષદમાંથી લેવામાં આવ્યો છે. આ મૂળભૂત રીતે મુંડક-ઉપનિષદના જાણીતા મંત્ર 3.1.6 નો પ્રારંભિક ભાગ છે.
મુંડક-ઉપનિષદનો મંત્ર જેમાંથી આ ભાગ લેવામાં આવ્યો છે તે છે - सत्यमेव जयते नानृतं सत्येन पन्था विततो देवयानः/ येनाक्रमंत्यृषयो ह्याप्तकामो यत्र तत्सत्यस्य परमं निधानम्/ //. upanisads.org.in અનુસાર, આ આખા મંત્રનો અર્થ છે - 'સત્ય'નો જ વિજય થાય છે, અસત્યની નહીં. 'સત્ય' દ્વારા જ દેવતાઓની યાત્રા-માર્ગનો વિસ્તાર થયો હતો. આ એ માર્ગ છે જેના દ્વારા આપ્તકામના ઋષિઓ જીવનના અંતિમ ધ્યેય / 'સત્ય'ના પરમ ધામને પ્રાપ્ત કરે છે.
ઉપનિષદમાંથી 'સત્યમેવ જયતે' વાક્ય રાષ્ટ્રીય પ્રતીકમાં મુદ્રાલેખ તરીકે સમાવિષ્ટ છે, તેથી તેનો વ્યક્તિગત રીતે ઉપયોગ કરી શકાતો નથી. આ અશોક સ્તંભ શિખરની નીચે જોઈ શકાય છે. ભારતીય નોટો અને સિક્કાઓ પણ રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અશોક સ્તંભ સાથે આ સૂત્ર હોય છે.
Published On - 9:13 am, Fri, 14 January 22