ભારતના રાષ્ટ્રપતિ સામે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવી શકાય ? જાણો શું છે નિયમ
ભારતીય બંધારણ મુજબ, રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી રાજ્યસભા અને લોકસભાના સભ્યો દ્વારા કરવામાં આવે છે અને ચૂંટાયેલી વ્યક્તિ દેશમાં સર્વોચ્ચ બંધારણીય પદ ધરાવે છે. પરંતુ એક મહત્વનો પ્રશ્ન એ છે કે શું રાષ્ટ્રપતિ સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્ત લાવી શકાય છે.
ભારતના રાષ્ટ્રપતિ એ દેશનું સર્વોચ્ચ બંધારણીય પદ છે અને બંધારણમાં રાષ્ટ્રપતિને વિશેષ ભૂમિકા આપવામાં આવી છે. રાષ્ટ્રપતિ ભારતીય લોકશાહીના બંધારણીય રક્ષક છે અને તેમનું કામ રાષ્ટ્રની એકતા, અખંડિતતા અને બંધારણનું રક્ષણ કરવાનું છે, પરંતુ શું ભારતના રાષ્ટ્રપતિ સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્ત લાવી શકાય ? ત્યારે આ લેખમાં તેના વિશે જાણીશું.
શું રાષ્ટ્રપતિ સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્ત લાવી શકાય ?
ભારતીય બંધારણ મુજબ, રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી રાજ્યસભા અને લોકસભાના સભ્યો દ્વારા કરવામાં આવે છે અને ચૂંટાયેલી વ્યક્તિ દેશમાં સર્વોચ્ચ બંધારણીય પદ ધરાવે છે. પરંતુ એક મહત્વનો પ્રશ્ન એ છે કે શું રાષ્ટ્રપતિ સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્ત લાવી શકાય છે. તો તમને જણાવી દઈએ કે બંધારણમાં સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવ્યું છે કે રાષ્ટ્રપતિ વિરુદ્ધ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવવાની કોઈ જોગવાઈ નથી. રાષ્ટ્રપતિનો કાર્યકાળ ચોક્કસપણે પાંચ વર્ષનો હોય છે અને જો તેમનો કાર્યકાળ પૂરો થાય તે પહેલા તેમને હટાવવાના હોય તો તેના માટે ખાસ પ્રક્રિયા નક્કી કરવામાં આવી છે.
રાષ્ટ્રપતિને તેમના પદ પરથી કેવી રીતે દૂર કરી શકાય ?
ભારતનું બંધારણ રાષ્ટ્રપતિને હટાવવા માટે અવિશ્વાસની દરખાસ્તની જોગવાઈ કરતું નથી, પરંતુ જો રાષ્ટ્રપતિ વિરુદ્ધ અનુશાસનહીનતા, અપરાધ અથવા અન્ય ગંભીર આરોપ હોય, તો તેમને મહાભિયોગ દ્વારા જ પદ પરથી હટાવી શકાય છે. રાષ્ટ્રપતિ વિરુદ્ધ મહાભિયોગની પ્રક્રિયા સંસદ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે અને આ પ્રક્રિયા ઘણી મુશ્કેલ છે.
તમને જણાવી દઈએ કે બંધારણના અનુચ્છેદ 61 હેઠળ રાષ્ટ્રપતિ વિરુદ્ધ મહાભિયોગ પ્રસ્તાવ લાવવા માટે સંસદના બંને ગૃહો (લોકસભા અને રાજ્યસભા)માં વિશેષ પ્રક્રિયાનું પાલન કરવું પડે છે. આ પ્રક્રિયામાં સૌથી પહેલા કોઈ સાંસદે રાષ્ટ્રપતિ સામે મહાભિયોગ પ્રસ્તાવ રજૂ કરવાનો હોય છે. જો આ પ્રસ્તાવને લોકસભા અથવા રાજ્યસભામાં ઓછામાં ઓછા 1/4 સભ્યોનું સમર્થન મળે, તો તેને સંસદના બંને ગૃહોમાં ચર્ચા માટે લાવી શકાય છે. આ પ્રસ્તાવને મંજૂર કરવા માટે બંને ગૃહોમાં 2/3 બહુમતી જરૂરી છે. જો બંને ગૃહોમાં મહાભિયોગ પ્રસ્તાવ પસાર થાય છે, તો રાષ્ટ્રપતિને પદ પરથી હટાવી શકાય છે.
